در تاریخ 3 مرحله برای ارتباط بین اخلاق وحقوق اتفاق افتاده است:1- بین اخلاق وحقوق هیچ
تفاوتی نبود.2- وقتی در قرن 18 میلادی نهضت آزادی خواهی نضج گرفت، علمای پیشتاز در
آزادی خواهی به این فکر افتادند که قلمرو دولت را محدود به اعمال بیرون کنند یعنی بین
اخلاق و حقوق یک مرز مشخص بنا نهند. اعتقاد آن ها این بود که آن چه در درون ماست
مربوطبه خود ماست.از پیروان این عقیده ایمانوئل کانت بود که گفت: اخلاق به درون انسان
توجه دارد و حقوق به اعمال بیرونی گرایش دارد. هدف سیاسی پیروان این عقیده آن بود که
قدرت دولت ها را در زندگی شخصی مردم محدود کنند و به این باور رسیده بودند که انسانیت
در راه اقتدار دولت نباید فدا شود.3- اما جنگ جهانی اول و دوم ثابت کرد که هر چه در راه
دموکراسی تلاش کنیم ظلم را نمی توان از بین برده پس باید اصولی پیدا می شد که در
دموکراسی نیز محدودیت ایجاد کند و سعی شد که ارتباط بین حقوق واخلاق حفظ شود.
از همین جا لزوم تدوین حقوق بشر شکل گرفت و رعایت آن اجباری شد.پس به این نتیجه
می رسیم که اخلاق و حقوق دارای مفهوم یکسان نیست. اخلاق قوانین حقوق را ارزیابی می
کند. علاوه بر این حکمایی که در کار اجتماع اندیشه می کنند به این نتیجه رسیده اند که اگر
اخلاق را از کنار حقوق برداریم، زیبایی و لطافت را برداشته ایم و فقط از زور و اقتدار اطاعت
کرده ایم. پس طرز اعمال حق باید اخلاقی باشد.علاوه بر این، با عنایت به قوانین اخلاقی
دولت آزاد نیست که هر قانونی که خواست به تصویب برساند بلکه قوانین و نیروهای اخلاقی مانع آن هستند و اخلاقیات در قوانین نفوذ می کنند.در حقیقت حقوق رسوب تاریخی اخلاق
است و این در مورد تعدیل حقوق بسیار مؤثر است، یعنی در کنار قواعد حقوقی یک سلسله
قواعد اخلاقی وجود دارد که آنها را متعادل می کند.پس اگر اخلاق از کنار حقوق برداشته شود،
حقوق قابلیت پذیرش خود را از دست می دهد. اخلاق علاوه بر نفوذ در قوانین و تعدیل آن در
عرفیات ما نیز دیده می شود. اما در عرفیات نیز همانند قوانین نیروهای اخلاقی باعث می شوند
که عرفی که به رویه قضایی می رسد یک عرف تصفیه شده باشد و این تنها کار اخلاق می
تواند باشد. بنابراین اخلاق در تمام اعمال ما رسوخ می کند.چه ضرورتی دارد که از قاعده
اخلاقی اطاعت کنیم؟برتراند راسل می گوید: مشکل انسان امروز این است که طبیعت
اجتماعی طبیعت ذاتی او نیست. بلکه انسان هم وجود انزواطلب است هم موجودی اجتماعی
است. پس در این جا تضادی به وجود می آید و برای این که این تضاد را از بین ببریم اخلاق
پادرمیانی می کند. هم چنین نیل به تعالی یکی از نیازهای ماست و لازمه آن این است که به
قواعد اخلاق رو کنیم.
دکتر ناصر کاتوزیان
کلمات کلیدی:
